Turystyka i zabytki

Gmina Jadów jest bardzo atrakcyjna pod względem turystycznym. W gminie funkcjonuje wiele obiektów turystycznych, także wiele osób prywatnych zgłosiło działalność polegającą na wynajmowaniu pokoi gościnnych. Od kilku lat notuje się wzrost liczby turystów, w tym także turystów zagranicznych korzystających z oferty noclegowej.

    Wyrazem walorów tej ziemi jest włączenie znacznej jej części w skład Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego. Północna część gminy została włączona w system obszarów prawnie chronionych jako Nadbużański Park Krajobrazowy wraz z jego otuliną. Podstawę prawną ochrony tego terenu stanowi Rozporządzenie nr 36/93 Wojewody Siedleckiego z dnia 30.09.1993 r. w sprawie utworzenia Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego, które określa granice i zasady zagospodarowania i wykorzystania Parku i otuliny oraz obowiązujące zakazy i nakazy. Obszar Parku obejmuje fragment zwartego kompleksu leśnego oraz terenów rolnych wsi Kukawki w północno-zachodniej części gminy, natomiast otulina Parku – dolinę rzeki Liwiec a odcinku przebiegającym przez gminę, dolny odcinek doliny Osownicy, tereny rekreacyjno - letniskowe wsi Nowy Jadów, Borzymy, Urle, Iły i Strachów oraz kompleksy leśne i zespoły polno – łąkowe na północny zachód od wsi Jadów i na północ od wsi Szewnica. Celem powołania Parku była ochrona unikatowych walorów doliny Bugu oraz przyległych do niej kompleksów leśnych (m. in. Lasów Łochowskich), wysokich wartości przyrodniczych i krajoznawczych terenu, a także reprezentatywność obszaru w geograficzno-kulturowej regionalizacji kraju.
          Do szczególnych atrakcji przyrodniczych i turystycznych należy rezerwat "Śliże". Jest to rezerwat torfowiskowy utworzony w 1981 rok o powierzchni 44,29 ha. Obejmuje dwa niewielkie jeziorka dystroficzne, powstałe w wyniku eksploatacji torfu. W granicach rezerwatu występuje kilka chronionych gatunków roślin, takich jak : rosiczka okrągłolistna, grzybienie białe, bagno zwyczajne, konwalia majowa i kruszyna. Gniazdują tu łabędzie nieme, kaczki i inne ptaki wodne.
         
          W gminie funkcjonuje wiele obiektów turystycznych, także wiele osób prywatnych zgłosiło działalność polegającą na wynajmowaniu pokoi gościnnych. Od kilku lat notuje się wzrost liczby turystów, w tym także turystów zagranicznych korzystających z oferty noclegowej. Oprócz wielu pensjonatów, domków do wynajęcia oraz ośrodków wczasowych, Urle oferują mnóstwo okazji do miłego spędzenia wolnego czasu na łonie natury. Turyści znajdą tu wspaniałe warunki do wypoczynku, wędrówek pieszych i rowerowych, zbierania grzybów i wędkowania. Wieś Urle leży wśród sosnowych lasów, które tworzą swoisty mikroklimat. Są tu dobre warunki do kąpieli i plażowania nad Liwcem.

Przez teren powiatu wołomińskiego przechodzą fragmenty trzech znakowanych szlaków turystycznych:

* I. Szlak czerwony – "Piesza obwodnica warszawska". – Wiedzie dookoła Warszawy a jej fragment na terenie powiatu przebiega przez wschodni skraj Ząbek, Zielonkę i Strugę. Wędrówkę można zacząć na stacji PKP w Zielonce. Na terenie miasta jest kilkadziesiąt okazałych drzew, pomników przyrody. W większości są to dęby, niektóre z nich mają obwód przekraczający 400 cm. Z Zielonki szlak wiedzie do Strugi przez piękne tereny leśne i liczne wydmy. Wielką atrakcją tego odcinka trasy jest uroczysko i rezerwat Horowe Bagno z kilkoma zbiornikami wodnymi. Bogata roślinność wodna i torfowiska oraz liczne brzozy stwarzają niepowtarzalny krajobraz. Nad jeziorkiem Kruczek pamiątkowa tablica w miejscu, gdzie Niemcy rozstrzelali ok. 150 Polaków. W Strudze szlak przechodzi obok pomnika w kształcie dwóch grunwaldzkich mieczy upamiętniającego walkę Żołnierzy Armii Krajowej. Przy przystanku autobusowym okazały dąb-pomnik przyrody o obwodzie 480 cm. Z tego miejsca można kontynuować wędrówkę do Nieporętu. Ten odcinek trasy jest również niezwykle malowniczy, wiedzie lasami, wydmami, a w ostatnim fragmencie wśród pól i łąk. Na trasie dwa skupiska dębów przy leśniczówce i parkingu w pobliżu szosy Warszawa – Białystok oraz przy osadzie gajowego, gdzie w skupisku znajduje się 20 dębów.

Liczne pomniki przyrody rozrzucone są po całej gminie. Czyste wody rzek spowodowały, że licznie osiedliły się tu bobry, wydry, raki oraz rzadkie gatunki ptaków. Rzeki obfitują w ryby, dzięki czemu można tu przyjemnie spędzić urlopowy czas z wędką. Korzystny mikroklimat tego regionu spowodował iż planowano tu lokalizację ośrodków sanatoryjnych. Uznaną renomą cieszą się np. Urle znane od początków XX w.

-  więcej o turystyce w Gminie Jadów ---> zobacz

ZABYTKI :
Kościół w Jadowie Oryginalną formę posiada kościół parafialny pw. Znalezienia Krzyża św. w Jadowie, będący zdecydowaną i jedyną dominantą architektoniczną miejscowości. Jest to trzeci z kolei kościół w Jadowie. Pierwszy kościół w Jadowie wybudował w 1474 r. książę mazowiecki, Bolesław IV, natomiast jego konsekracji dokonał brat księcia, Kazimierz, biskup płocki w 1478 r. Parafia jadowska została erygowana znacznie później, bo dopiero w 1481 r.
W czasie najazdów szwedzkich pierwszy kościół został spalony wraz z miastem. W miejsce spalonego kościoła wybudowany został drewniany kościół przez ówczesnego proboszcza ks. Marcina Koźlińskiego. W 1882 roku, staraniem księdza Piotra Brzozowskiego zaczęto budować w Jadowie nowy kościół. Dziedzic hr. Zdzisław Zamoyski ofiarował na ten cel część funduszy. Świątynia zaprojektowana została przez znakomitego arch. Józefa Piusa Dziekońskiego, który na terenie województwa siedleckiego zaprojektował kilkanaście kościołów. Poszczególne elementy i detale architektoniczne kościoła jadowskiego reprezentują styl neoromański. Jednakże ogólny ton budowy, poprzez swój wertykalizm i duże powierzchnie otworów, znamionuje neogotyk.

Największym zespołem w tej grupie obiektów jest rezydencja dworska w Jadowie. Jak wyglądało pierwotne założenie, brak jest informacji. Obecny zespół zachowuje wygląd z czasu gruntownej przebudowy po 1860 roku przez rodzinę Kotarbińskich, ówczesnych właścicieli majątku. Kotarbińscy władali majątkiem do 1945 roku, kiedy to majątek przejęto na Skarb Państwa i zamieniono na gospodarstwo rybackie. Po 1956 roku niemalże w całości wycięto park otaczający zabudowania dworskie. Zespół dworski położony jest na południowym skraju miejscowości z dojazdem od ulicy Jana Pawła II. Otoczony polami uprawnymi od zachodu, od południa zespołem stawów rybnych, od wschodu zaś łąkami nad rzeką Osownicą. Zajmuje teren zbliżony do prostokąta, podzielony na mniejsze funkcjonalnie zróżnicowane obszary. W części środkowej, głównej opartej o główny dojazd do zespołu zlokalizowano dwór, nieco bardziej na zachód oficynę z dojazdem od strony wschodniej, od dworu. Całość od północy zamykają spichlerz i obora stojące obok siebie prawie w jednej linii. Spichlerz zwrócony frontem na północ ku dworowi, obora na wschód ku spichlerzowi. Z parku pozostała nieliczna zieleń, zachowało się m.in. kilka kasztanowców. Z dawnej kompozycji parkowej zachowały się ponadto dwa stawy oraz częściowo układ drożny.

Dwór zwrócony jest frontem, przed którym znajduje się owalny gazon, na południe. Wzniesiony z cegły, obustronnie tynkowany. Podłogi i stropy drewniane. Więźba dachowa drewniana krokwiowo-stolcowa. Dach kryty blachą ocynkowaną. Wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, z ryzalitem - wystawką od frontu. Od strony wschodniej i zachodniej niskie dobudówki - wiatrołapy. W trakcie frontowym, na osi obszerny hol. W trakcie tylnym pięć pokoi oraz klatka schodowa. Poddasze z nieregularnym, dwutraktowym układem pomieszczeń. Bryła niepodpiwniczona, parterowa, z użytkowym poddaszem, nakryta dachem naczółkowym z lukarnami. Dwukondygnacyjna wystawka od frontu nakryta dachem dwuspadowym o kalenicy prostopadłej do głównego. Przybudówki nakryte dachami pulpitowymi. Elewacje otynkowane z cokołem w przyziemiu, rozczłonkowane prostokątnymi otworami okiennymi i drzwiowymi. Okna skrzynkowe, dwuskrzydłowe sześciopolowe z okiennicami. Drzwi wejściowe dwuskrzydłowe, dekoracyjnie opracowane. W elewacjach szczytowych dobudówki, przy szczycie wschodnim wysoki komin kotłowni. Oficyna zwrócona frontem na południe, wąskofrontowa. Murowana z cegły, obustronnie tynkowana. Podłogi drewniane, deskowe, na legarach. Stropy drewniane, belkowe, nagie. Częściowo nad piwnicami sklepienie kolebkowe. Więźba dachowa drewniana, krokwiowo-jętkowa. Dach kryty eternitem falistym. Wzniesiona na planie prostokąta z prostokątną dobudówką od frontu. Dwutraktowa. W jednym trakcie; kuchnia, sień, kuchnia, pokój. W drugim trakcie trzy pokoje. Bryła częściowo podpiwniczona, na wysokiej podmurówce, parterowa, nakryta dachem dwuspadowym. Dobudówka prostopadłościenna, nakryta dachem pulpitowym. Elewacje na wysokim cokole, otynkowane, rozczłonkowane prostokątnymi otworami okiennymi i drzwiowymi. Okna dwuskrzydłowe sześciopolowe, część z dwuskrzydłowymi okiennicami. Drzwi płycinowe, jednoskrzydłowe. Drzwi do piwnicy w elewacji wschodniej, jednoskrzydłowe deskowe. Spichlerz zwrócony frontem na północ w stronę dworu. Murowany z cegły, obustronnie tynkowany. Posadzki cementowe. Podłogi deskowe na legarach lub belkach stropowych,białe. Stropy drewniane, belkowe, nagie, podparte wzdłużnymi podciągami na słupach z mieczami. Więźba dachowa drewniana, konstrukcji krokwiowo-stolcowej z odciągami. Dach kryty eternitem falistym. Wzniesiony na planie prostokąta. Bryła dwukondygnacyjna, prostopadłoscienna. Elewacje otynkowane, rozczłonkowane prostokątnymi otworami okiennymi i drzwiowymi. Okna małe w układzie poziomym. Drzwi dwuskrzydłowe, oklepkowane w romby. Przed drzwiami betonowy taras ze schodami. Nakryty dachem dwuspadowym. Obora zwrócona frontem na wschód ku spichlerzowi. Murowana z cegły wypalanej, od wewnątrz tynkowana. Posadzki cementowe. Stropy drewniane, belkowe, nagie, podparte dwoma wzdłużnymi podciągami na słupach, z którymi połączone są mieczami. Więźba dachowa drewniana, krokwiowo-stolcowa. Dach kryty eternitem falistym. Wybudowana na planie prostokąta, wąskofrontowa. Bryła parterowa prostopadłoscienna, nakryta dwuspadowym dachem. Szczyty wyniesione ponad połacie dachowe. Elewacje surowe, naroża ujęte lizenami, zwieńczone gzymsem konsolkowym obiegającym oborę dokoła. Otwory drzwiowe i okienne prostokątne zakończone łukiem odcinkowym. Okna trójdzielne. Drzwi - wierzeje, dwuskrzydłowe.
 
Parkowa pozostałość po dworze w Borkach
       Założenie dworskie z początku XIX wieku, z którego zachował się tylko park, znajduje się w Borkach. Usytuowane jest w środkowej części wsi, po wschodniej stronie drogi biegnącej przez wieś i łączącej Borki z Jadowem. Dawne budynki zostały rozebrane i przebudowane, częściowo z odzyskanego po nich materiału, wzniesiono współczesne budynki, usytuowane w południowo-środkowej części założenia. Park położony jest na terenie dosyć płaskim, lekko opadającym w stronę wschodnią, ku strumieniowi płynącemu z południa na północ. Posiada kształt zbliżony do prostokąta. Od strony zachodniej ogranicza go droga przez wieś; od strony północnej sąsiednie siedlisko i łąka; od strony wschodniej strumień za którym znajdują się łąki; od strony południowej jest pole orne oraz sad. Dawna kompozycja parkowa uległa częściowemu zatarciu. Do nielicznie zachowanych elementów dawnej kompozycji zalicza się dwa stawy w części wschodniej oraz lipową aleję wjazdową w części zachodniej, w pobliżu której ustawiono monumentalny krzyż z czerwonego granitu, usytuowany zapewne na osi dawnego dworu. Drzewostan w parku jest urozmaicony ze zdecydowaną przewagą drzew liściastych, wśród których dominują: lipy, jesiony, klony, olsze czarne, grochodrzew. Iglaki reprezentowane są przez dziewięć okazałych świerków. Wśród krzewów ozdobnych przeważa bez i śnieguliczka.

       Interesujący zespół dworski z zachowanym założeniem obronnym oraz ośmiorakiem, znajduje się w Zawiszynie. Położony jest w północnej części miejscowości, na terenie płaskim. Od zachodu graniczy z siedliskami, od północy z łąkami, od wschodu z siedliskami i łąkami, od południa z drogą prowadzącą do Starowoli, za którą znajdują się siedliska i łąki. Przypuszcza się, że założenie obronne pochodzi z przełomu XV i XVI wieku, co może być potwierdzone archeologicznymi badaniami wykopaliskowymi. W skład założenia obronnego wchodzi wzniesienie na którym stał niegdyś dwór oraz fosa otaczająca to wzniesienie posiadająca kształt owalny. Obecnie wzniesienie - wyspę porastają krzewy bzu a także zachowała się murowana kapliczka pochodząca z XIX wieku. Na zachód i północ od wymienionego założenia rozciągał się park, w którego północnej części zachował się staw. W parku tym usytuowana była również rządcówka, rozebrana w niedawnym czasie.
         Jedynym zachowanym do dnia dzisiejszego budynkiem z zespołu dworskiego jest ośmiorak usytuowany w południowej części założenia. Położony jest na osi drogi prowadzącej przez wieś, skierowany osią wzdłużną na wschód-zachód. Wybudowany pod koniec XIX wieku z cegły, nietynkowany, na planie wydłużonego prostokąta, dwutraktowy. Bryła prostopadłoscienna, nakryta dachem dwuspadowym o połaciach z dachówki palonej. Ściany szczytowe wzmacniane lizenami. Otwory drzwiowe i okienne prostokątne, stolarka nowa.

Zespół gorzelni w Szewnicy
           Jedynym zespołem o funkcji przeJadów - Mokra Wieś, przy drodze prowadzącej do Szewnicy. Położony na nieznacznym wyniesieniu terenu, w otoczeniu łąk od południa; drogi do Szewnicy, za którą jest zabudowa siedliskowa od zachodu. Od północy i wschodu otoczony jest polami uprawnymi i częściowo siedliskami. Zespół budynków produkcyjnych i magazynowych gorzelni został generalnie przebudowany, oryginalną bryłę zachował jedynie czworak, pochodzący jak cały zespół z 2 pół.XIX wieku. Czworak został usytuowany tuż przy drodze do Szewnicy, zwrócony do niej frontem. Wzniesiony z cegły palonej, nie otynkowany na rzucie prostokąta o dwutraktowym układzie wnętrz. Bryła prostopadłoscienna nakryta dachem dwuspadowym o połaciach z dachówki palonej. Otwory drzwiowe i okienne prostokątne zakończone łukiem odcinkowym. Drzwi jednoskrzydłowe deskowe z nadświetlem. Okna dwuskrzydłowe sześciopolowe, niektóre nowe.

Zabytkowe układy komunikacyjne
       Mimo swego peryferyjnego położenia obszar obecnej gminy Jadów nie był całkowicie pozbawiony wielkich szlaków handlowych. Zasadnicze i bezpośrednie znaczenie w rozwoju poszczególnych miejscowości na obecnym terenie gminy Jadów, miała droga istniejąca w XVI w. i mysłowej jest zespół gorzelni w Szewnicy. Usytuowany jest w niewielkiej odległości w kierunku północnym od szosy wiodąca z Warszawy poprzez Postoliska, Sulejów, Jadów, Łochów, Stoczek, Kosów do Nura i stąd rozchodząca się w różne kierunki. Stary trakt z powodzeniem może być uwzględniany w prowadzeniu na omawianym terenie szlaków turystycznych.

Drogi te bywały ogólnie dostępne, ale też mogły być przez właścicieli dóbr, przez które przechodziły, zamykane dla obcych. Na gościńcach, czyli drogach publicznych dostępnych dla wszystkich, odbywał się ruch o szerszym zasięgu. Łączyły one między sobą ośrodki handlu i administracji, a więc miasta będące miejscami targów i jarmarków, ośrodkami większych dóbr, stolicami województw ziem, powiatów, siedzibami biskupstw i archidiakonatów.

Sztuka ludowa
          Rolnicza gmina Jadów wnosi do kultury powiatu wołomińskiego przede wszystkim propagowanie artystycznych ludowych i rodzimych wartości. Gminny Ośrodek Kultury każdego roku gromadzi artystów ludowych z powiatu i okolic na Powiatowym Przeglądzie Twórczości Ludowej i Rodzimej. Przegląd na stałe wpisał się już w jesienny kalendarz Jadowa. Przyjeżdżają tu rzeźbiarze i garncarze, malarze i muzycy, artyści znani w szerokim świecie i ci mniej jeszcze znani.

      Na terenie Gminy Jadów można spotkać różnorodne kapliczki, figury i krzyże przydrożne. Oryginalną i dość monumentalną formę posiada kapliczka znajdująca się we wsi Strachów, wykonana jest z piaskowca. We wnęce znajduje się malarskie przedstawienie Matki Boskiej z Dzieciątkiem na lewej ręce.
         Do najczęściej spotykanych na terenie gminy Jadów, należą krzyże przydrożne. W większości wykonane są z dekoracyjnie kutego żelaza, bądź z żeliwa i osadzone na murowanych lub kamiennych, wielostopniowych podstawach, jak np. krzyż przydrożny w Nowinkach z 1906r., czy wyróżniający się swym ażurowym opracowaniem krzyż w Myszadłach z 1906r. Do unikalnych należy też drewniany krzyż z 1852r. w Starowoli.